Gaitaren Eguna urriaren 11n ospatuko da Donapaleun. Horren kari, hainbat ekitaldi antolatu dituzte, artean mintzaldi bat urriaren 3an, Donapaleuko Touzaa etxean. Javier Lakuntza, Betti Bidart eta Pierre Haira gaiteroek gaitaren historia izan zuten hizpide.

Hiru aditu hauek 50 urte daramatzate Ipar Euskal Herriko gaitaren aztarnak ikertzen. Azaldu zutenez, gaita ez da Euskal Herriko berezitasuna bakarrik: familiako antzeko tresnak aurki daitezke Marokon, Bretainian, Indiako eskualde batzuetan edo eskualde zeltikoetan. Tresna horiek guztiak mihi bikoitzeko bi kanatresna motakoak dira, eta bakoitzak bere nortasuna hartu du inguruko kulturaren arabera.

Gaita desagertzekotan egon zen

Gaitak XVII. mendetik dituen aztarnak ditu Euskal Herrian. XVIII. mendean, bandetan jotzeko egokitu zen, beste instrumentuekin errazago afinatzeko. Lehen "Do" tonuan jotzen zen, baina denborarekin "Do#"-ra pasatu zen.

1960ko hamarkadan, gaita desagertzekotan egon zen, tresna hau familia jakin batzuen artean soilik transmititzen baitzen. Familia horiek beren baitan gordetzen zuten jakintza, eta horrek gaitaren erabilera soziala murriztu zuen.

Garai horretan sartu ziren Lakuntza anaiak gaita munduan, eta berpizkunde bat bultzatu zuten. Haiei esker, berriz "Do" tonura itzuli zen gaita, gaur egun ezagutzen dugun maneran. Gaur egun, beste tonalitate batzuekin ere entseguak egiten ari dira, beste tresnekin jotzea errazteko.

Nafarroa, gaitaren sorlekua

Adituen erraanetan, Nafarroa litzateke gaitaren jatorria. Bereziki Aragoitik hurbil diren herrietan izan zuen presentzia handiena, baina Nafarroa osoan, baita Iruñean ere, garrantzitsua izan da. Euskal Herriko beste lurraldeetan ere agertu izan da, baina toki eta garai jakinetan, eta gehienetan familia zehatz batzuei lotua, edo mendialdeko testuinguruetan.

Ipar Euskal Herrian, aztarnarik nabarmenena Xiberoan aurkitu da, txanbelarekin batera. Txanbela, gaitaren familiako beste tresna bat da, eta oraindik entzuten da Xiberoako kulturan. XX. mendean, gaita Baigorrin, Baionan, Saran eta Kanbon ere garatu zen.

Erakusketa eta ospakizuna

Gaitaren Eguna urriaren 11n ospatuko da Donapaleun, eta egitarau zabal baten parte izanen da. Anartean, Donapaleuko Touzaa etxean erakusketa bat ikusgai da, aurreko mintzaldia irudiz eta objektuz ilustratzen duena. Erakusketa horrek parada ematen du gaitaren historia aberatsa eta bere bilakaera hobeki ulertzeko.